Müteahhit Aleyhine Maddi ve Manevi Tazminat Davaları: Hukuki Dayanaklar, Örnekler ve Dava Süreci

Türkiye’de son yıllarda yaşanan depremler ve inşaat sektöründeki denetim eksiklikleri, müteahhitin hukuki sorumluluğu konusunu kamuoyunun gündemine taşımıştır.
Depremde yıkılan binalar, ayıplı inşaatlar ve sözleşmeye aykırı teslimler sebebiyle hem maddi tazminat hem de manevi tazminat talepleri gündeme gelmektedir.
Bu davalar, çoğunlukla Türk Borçlar Kanunu (TBK)’ndaki eser sözleşmesi hükümlerine, haksız fiil hükümlerine ve bazı durumlarda Türk Ceza Kanunu (TCK)’na dayanmaktadır.

1. Hukuki Dayanaklar

a) Eser Sözleşmesinden Doğan Sorumluluk

• TBK m. 470: Müteahhit, yüklenilen eseri fen ve tekniğe uygun olarak yapıp teslim etmekle yükümlüdür.
• TBK m. 472: Müteahhit, kendi temin ettiği malzemelerin ayıplı olması hâlinde satıcı gibi sorumludur.
• TBK m. 475: Eserde esaslı kusur varsa iş sahibi; kusurun giderilmesini, bedel indirimini veya sözleşmeden dönmeyi talep edebilir.
• TBK m. 478: Ayıplı eserden doğan talepler teslimden itibaren 5 yıl, ağır kusur durumunda 20 yıl içinde ileri sürülebilir.

b) Haksız Fiil Sorumluluğu

• TBK m. 49: Hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.
• TBK m. 71: Tehlike arz eden faaliyetlerde bulunanlar (örneğin yüksek katlı bina inşaatı) daha sıkı sorumluluk altındadır.
• Depremde yıkılan bir binada, müteahhidin mevzuata aykırı inşaat yapması, haksız fiil kapsamında tazmin yükümlülüğü doğurur.

c) Cezai Sorumluluk

• TCK m. 85: Taksirle ölüme sebebiyet verme (2–15 yıl hapis).
• TCK m. 89: Taksirle yaralama.
  Ceza davası ile birlikte, mağdurlar veya yakınları ayrıca maddi ve manevi tazminat davası açabilir.

2. Maddi Tazminat Davaları

a) Talep Edilebilecek Zarar Kalemleri

1. Bina Onarım veya Yeniden Yapım Bedeli: Yıkılan veya ağır hasar gören binanın onarım maliyeti.
2. Değer Kaybı: Taşınmazın piyasa değerinin düşmesi.
3. Kira Kaybı ve Taşınma Masrafları: Binanın kullanılamaması sebebiyle oluşan geçici konut veya iş yeri giderleri.
4. Tedavi ve Rehabilitasyon Giderleri: Yaralanma durumunda tedavi masrafları ve iş gücü kaybı.

b) İspat Araçları

• Bağımsız bilirkişi raporu
• Resmi hasar tespit tutanakları
• Tapu, proje ve yapı ruhsatı kayıtları
• Fotoğraf, video ve yazışma kayıtları

3. Manevi Tazminat Davaları

a) Hukuki Dayanak

• TBK m. 56: Ölüm veya ağır bedensel zarar hâlinde, yakınlar uygun miktarda manevi tazminat talep edebilir.
• Amaç, mağdurların yaşadığı acı, elem ve üzüntünün kısmen de olsa giderilmesidir.

b) Yargıtay’ın Belirleme Kriterleri

• Olayın vahameti ve sonuçları
• Müteahhidin kusur oranı
• Tarafların sosyal ve ekonomik durumları
• Olayın meydana gelme şekli (örneğin depremde inşaat standartlarının ihlali)

4. Dava Süreci Adım Adım

1. Ön Hazırlık

• Delil Toplama: Yapı denetim belgeleri, ruhsat, teknik raporlar.
• Hasar Tespiti: Bağımsız bilirkişi incelemesi yaptırmak.
• Kusur Analizi: Müteahhidin ve diğer sorumluların (mimar, mühendis, yapı denetim firması) kusur oranının belirlenmesi.

2. Dava Açma

• Yetkili Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi veya Tüketici Mahkemesi.
• Haksız Fiil: Zararın meydana geldiği yer mahkemesi de yetkilidir.

3. Yargılama Süreci

• Bilirkişi incelemesi
• Kusur ve zarar raporlarının değerlendirilmesi
• Tarafların delillerinin sunulması
• Mahkeme kararı

5. Zamanaşımı Süreleri

• Eser sözleşmesinde: 5 yıl, ağır kusur varsa 20 yıl (TBK m. 478).
• Haksız fiilde: 2 yıl, her hâlde 10 yıl (TBK m. 72).
• Ceza davasına bağlı tazminat: Ceza davasındaki zamanaşımı süresi uygulanabilir.

6. Uygulamada Görülen Örnekler

• Depremde yıkılan binada %70 kusurlu bulunan müteahhit aleyhine açılan tazminat davasında hem maddi hem manevi tazminata hükmedilmesi.
• İnşaatta düşük kaliteli beton kullanımı nedeniyle binanın çatlaması ve tahliye edilmesi sonucu kira kaybı talebi.
• Sözleşmede belirtilen teslim süresinin aşılması nedeniyle iş sahibinin ek maliyetlerini maddi tazminat olarak talep etmesi.

Müteahhit aleyhine açılan maddi ve manevi tazminat davalarında başarı, kusur oranının doğru tespiti, zararın belgelenmesi ve doğru hukuki dayanağın seçilmesi ile mümkündür.
Özellikle deprem gibi afetler sonrası bu davalar, hem eser sözleşmesi hükümleri hem haksız fiil hem de ceza hukuku çerçevesinde yürütülebilir.
Mağdurların sürecin başında uzman bir avukata başvurarak haklarını etkin şekilde aramaları önemlidir.