Deprem Sonrası Devlet ve Belediye Sorumluluğu: Hukuki Çerçeve ve Tazminat Hakları

Deprem sonrası devletin sorumluluğu ve belediyelerin yükümlülükleri, özellikle yıkılan veya ağır hasar gören binalarnedeniyle hayatını kaybeden veya maddi zarara uğrayan vatandaşlar açısından hayati önemdedir.
Türk hukukunda bu sorumluluk, çoğunlukla idarenin hizmet kusuru ilkesine dayanır.
Bu makalede, deprem sonrası idarenin hukuki sorumluluğu, tazminat davası süreci ve Yargıtay kararları ışığında mağdurların hakları ele alınacaktır.

1. Hukuki Dayanak

a) Anayasal Dayanak

• Anayasa m. 125: İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.
• Bu hüküm, deprem sonrası devletin sorumluluğunu doğrudan ortaya koyar.

b) İdare Hukuku Çerçevesi

Deprem sonrası devlet ve belediyeler, imar planı yapma, yapı ruhsatı verme, yapı denetimi sağlama gibi görevleri yerine getirmek zorundadır.
Bu görevlerin hiç ya da gereği gibi yapılmaması, hizmet kusuru olarak değerlendirilir.

c) İlgili Mevzuat

• 3194 sayılı İmar Kanunu: Ruhsat, denetim ve yapı güvenliği hükümleri.
• 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun: Yapı denetim kuruluşlarının görevleri ve idarenin gözetim yükümlülüğü.
• 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK): İdari yargıda tam yargı davası açma usulleri.

2. Hizmet Kusuru ve Kusursuz Sorumluluk

a) Hizmet Kusuru

Hizmet kusuru; kamu hizmetinin hiç işlememesi, geç işlemesi veya kötü işlemesi hâlinde ortaya çıkar.
Deprem sonrası belediyelerin yapı denetim görevini yapmaması ya da riskli binaların yıkımını sağlamaması buna örnektir.

b) Kusursuz Sorumluluk

Bazı durumlarda idarenin kusuru aranmaz; tehlike sorumluluğu veya sosyal risk ilkesi devreye girer.
Örneğin, deprem sonrası can kaybı ve zararın büyüklüğü nedeniyle sosyal risk ilkesine dayanılarak tazminat ödenebilir.

3. Yargıtay ve Danıştay İçtihatları

• Danıştay 6. Daire: Yapı ruhsatı verilen binanın depremde yıkılması hâlinde, ruhsat aşamasında gerekli teknik şartların sağlanmamasının hizmet kusuru oluşturduğunu kabul etmiştir.
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu: Deprem nedeniyle yıkılan binada yapı denetim eksikliği, belediye ve devletin ortak sorumluluğunu doğurur.

4. Tazminat Davası Süreci

a) Başvuru

Deprem mağdurları öncelikle ilgili idareye (belediye, bakanlık vb.) yazılı başvuruda bulunarak zararın giderilmesini talep etmelidir.

b) İdari Yargı

İdare talebi reddeder veya cevap vermezse, İYUK m. 12 ve m. 13 uyarınca tam yargı davası açılır.
Görevli mahkeme idare mahkemesidir.

c) Tazminat Türleri

• Maddi tazminat: Ev, iş yeri, araç gibi malvarlığı zararları.
• Manevi tazminat: Ölüm veya ağır yaralanma hâlinde yakınlara ödenir.

5. Zamanaşımı

• İYUK m. 13’e göre, zararın öğrenilmesinden itibaren 1 yıl ve her hâlde olay tarihinden itibaren 5 yıl içinde dava açılmalıdır.

6. Hak Kaybı Yaşamamak İçin Öneriler

• Hasar ve kayıpları belgeleyin (fotoğraf, tutanak, bilirkişi raporu).
• İdareye resmi başvuru yapmadan dava açmayın.
• Zamanaşımı sürelerini kaçırmayın.
• Hukuki süreci idare hukuku konusunda deneyimli bir avukatla yürütün.

Deprem sonrası devletin ve belediyelerin sorumluluğu, hizmet kusuru ve kusursuz sorumluluk ilkeleri çerçevesinde değerlendirilir.
Mağdurlar, idarenin denetim görevini yerine getirmemesi nedeniyle oluşan zararlarını idari yargıda tam yargı davası ile talep edebilir.
Bu süreçte, hukuki bilgi ve delil yönetimi, davanın başarısı için belirleyici olacaktır.